Çështjet kardinale mund të përmblidhen shkurtimisht. Së pari, duhet ta kemi të qartë se dhuna nuk mund ta zgjidhë konfliktin. Së dyti, është po aq e qartë se ideja e Izraelit për menaxhimin e çështjes palestineze, duke e fshehur atë, nuk mund të merret më në konsideratë. 14 milionë njerëzve që jetojnë midis lumit dhe detit duhet t’u ofrohet një mënyrë për të bashkëjetuar në paqe, drejtësi, barazi dhe dinjitet. Së treti, nuk ka dyshim se udhëheqësit politikë të të dyja palëve dhe politikat e tyre janë diskredituar thellësisht dhe duhet të zëvendësohen. Së katërti, për shkak të mungesës së lidershipit alternativ lokal, duhet të pranohet se vetëm ndërhyrja dhe angazhimi masiv ndërkombëtar, veçanërisht, por jo ekskluzivisht, nga Shtetet e Bashkuara, mund t’i shtyjë palët drejt ndryshimit të paradigmës politike të dekadave të fundit dhe hapjes së udhës për pajtim.
Omer BARTOV, SHBA*
Kohët e fundit, Holokausti është bërë përsëri argument i zakonshëm. Tetë dekada pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, kujtimi i shfarosjes së hebrenjve nga nazistët dhe bashkëpunëtorët e tyre po evokohet vazhdimisht. Antisemitizmi, megjithëse i delegjitimuar gradualisht në diskursin publik në vazhdën e “zgjidhjes përfundimtare”, duket se është në rritje. Betimet kuptimplota, ndoshta të sinqerta të “never again”, të cilat u shndërruan në një element kryesor të deklaratave dhe etikës së pasluftës, duket se janë lënë mënjanë dhe janë harruar, ndërkohë që retorika dhe veprimet e dhunshme kundër hebrenjve kanë fituar përkrahës të rinj.
Momentalisht, ky lloj kuptimi dominon tek shumica e hebrenjve në mbarë botën, ashtu si edhe tek shumica e izraelitëve. Ky është konteksti në të cilin është bërë legjitime të flitet për Hamasin jo vetëm si ekuivalent i ISIS-it ose al-Kaedës, por edhe si nazist, një kontekst sipas të cilit demonstratat propalestineze etiketohen antisemitike. Bazuar në këtë kontekst, hebrenjtë dhe izraelitët që i kritikojnë politikat pushtuese në Bregun Perëndimor dhe shkatërrimin që po i bëhet Gazës quhen hebrenj antisionistë, të cilët e urrejnë vetveten dhe akuzohen se janë të paguar nga Hamasi.
Ky është gjithashtu konteksti në të cilin dëshira për ta kthyer situatën në favor të atyre që evokojnë vazhdimisht Holokaustin për ta legjitimuar dhunën pa dallim, prodhon një kundërdiskurs ndaj sionizmit si një ideologji koloniale raciste, kundërdiskurs i cili e konsideron Izraelin si një shtet gjenocidal të ngjashëm me nazistët, një entitet që duhet zhdukur nga harta. Nga njëra anë, i dëgjojmë hebrenjtë ekstremistë, që bëjnë thirrje për të krijuar një shtet halakik nga Jordania në det – një version religjioz i sionizmit sekular synimi i të cilit është sundimi hebre mbi të gjithë Palestinën historike (d.m.th., i detyrueshëm), ndërsa, nga ana tjetër, protestuesit propalestinezë kërkojnë çlirimin e Palestinës nga Jordania deri në det – duke i bërë jehonë platformës ekstremiste të Hamasit, i cili kërkon krijimin e një shteti islamik në të njëjtin territor. Me fjalë të tjera, pretendimet për qëllime gjenocidale nga njëra palë duket se e legjitimojnë qëllimin gjenocidal nga pala tjetër, të gjitha në emër të çlirimit, vetëvendosjes, drejtësisë dhe dinjitetit.
Në vijim do të përpiqem t’i diskutoj shkurtimisht disa pyetje themelore në lidhje me përdorimin dhe abuzimin që i është bërë Holokaustit si një ngjarje historike, si një kujtesë traumatike dhe si një paralajmërim për brezat e ardhshëm. Pyetjet që do të ngre janë: A ishte Holokausti unik dhe nëse po, çfarë mund të mësojmë prej tij?; A u mbajt zotimi për ta parandaluar përsëritjen e gjenocidit dhe nëse jo, pse?; A mund të shërbejë vrasja masive e hebrenjve si udhërrëfyes për kombet e botës dhe në çfarë mënyrash?; Dhe, ndoshta më e rëndësishmja për momentin, nëse Holokausti ishte arsyeja themelore pas krijimit të shtetit hebre, çfarë roli ka luajtur ai në historinë e Izraelit në shtatë dekadat e fundit? Së fundmi, unë sugjeroj se një kuptim më i mirë i keqpërdorimit që i është bërë terminologjisë së Holokaustit, antisemitizmit dhe gjenocidit, mund të na ndihmojë jo vetëm për ta perceptuar më qartësisht krizën aktuale në Izrael dhe Gaza, por edhe për ta imagjinuar dhe punuar drejt një rruge të re pajtimi dhe drejtësie për të gjithë.
Trashëgimia e Traumës
Përpara se të shkojmë tek thelbi i çështjes, edhe për shkak se këtu interesohemi për memorien e Holokaustit, mund të jetë e dobishme të theksohet shkurtimisht ndikimi afatgjatë i këtyre traumave në nivel personal, familjar dhe kolektiv. Siç e dimë, efektet e ngjarjeve traumatike mund të transmetohen nga një brez në tjetrin, duke lënë plagë të thella edhe tek ata që nuk e kanë përjetuar drejtpërdrejt dhunën. Prandaj është e rëndësishme të kuptohet se trauma e përjetuar mund ta modelojë perceptimin e realitetit dhe mënyrat e sjelljes së individëve dhe grupeve që jetojnë në rrethana thellësisht të ndryshme politike dhe sociale nga ato që ekzistonin në kohën kur kanë ndodhur ngjarjet traumatike. Sidomos në kushtet e tronditjes dhe stresit, perceptimet individuale dhe kolektive, por edhe mënyrat e sjelljes, mund të kthehen detyrimisht tek trauma origjinale, duke e lejuar të ndërfutet anakronikisht në të tashmen dhe të ndikojë në vizionin personal dhe grupor të së ardhmes. Rrjedhimisht, përgjigjja ndaj kësaj katastrofe me slogane të tilla si “never again” – efektet e supozuara kurative të së cilës bazohen në premtimin për parandalimin e katastrofës – mund të përfundojë me një rezultat saktësisht të përkundërt, domethënë një fiksim me atë gjë që dikush dëshiron të parandalojë. Ky fiksim mund të jetë paralizues e deprimues dhe në të njëjtën kohë mund të autorizojë dhe nxisë dhunë të pakufizuar.
Kohëve të fundit, gjatë kërkimeve për librin që po shkruaj aktualisht – i titulluar përkohësisht “Premtimi i thyer: Një histori politike personale e Izraelit dhe Palestinës” – kam depërtuar mbi kompleksitetin dhe efektet e traumës transgjenerative. Qëllimi im në këtë libër është të analizoj se si brezi i parë i qytetarëve izraelitë, hebrenj dhe palestinezë, e kuptojnë lidhjen e tyre me vendin. Për këtë qëllim, gjatë vjeshtës së vitit 2022 kam kryer një mori intervistash individuale me hebrenj dhe palestinezë të lindur në dekadën e parë ose fill pas krijimit të shtetit Izraelit. Për shkak se këto biseda synonin të gjurmonin ndryshimin e perceptimeve të njerëzve përgjatë jetës së tyre, një pjesë e madhe janë përqendruar në shtëpitë e prindërve të të intervistuarve. Pikërisht këtu ndikimi i thellë i traumave të përjetuara nga prindërit dhe gjyshërit – të mbijetuarit e Holokaustit dhe Nakbas – shfaqen me qartësi të plotë. Kështu evidentohet njëfarë ngjashmërie eksperimentale midis dy grupeve, që janë rritur shpesh në familje të traumatizuara. Është pikërisht ajo, si të thuash, trauma e “trashëguar”, e cila ndikon thellësisht tek mënyra se si ata e përjetojnë lidhjen me tokën e Izraelit/Palestinës, duke u shndërruar në një filtër, përmes të cilit ata perceptojnë realitetin, e artikulojnë frikën e tyre dhe i shprehin aspiratat për një të ardhme më të mirë.
Veçanësia e Holokaustit
Si një ngjarje historike, unë besoj se ekziston njëlloj konsensusi mes studiuesve të cilët e vendosin vrasjen masive të hebrenjve nga nazistët në kontekstin e një serie gjenocidesh moderne, duke nisur ndoshta qysh nga shfarosja e popullatave Herero dhe Nama të Afrikës Jugperëndimore Gjermane – Namibia e sotme – më 1904. Brenda këtij konteksti mund të përfshijmë dhunën koloniale – si p.sh. vrasja masive në Kongon e mbretit belg Leopold para Luftës së Parë Botërore. Studiues të tjerë argumentojnë se Holokausti paraqet një shembull të “politikave të popullsisë”, duke filluar me luftërat ballkanike në 1912-1913, ndërsa të tjerë e lidhin Holokaustin me ekspansionin e politikave totalitare gjenocidale, të tilla si ato të zbatuara nga Gjermania naziste dhe Rusia staliniste në “tokat e gjakut” të Europës Lindore. Së fundmi, brenda historiografisë hebraike, Holokausti është kontekstualizuar si pjesë ose si kulminacion i një historie të gjatë dhune antihebreje, manifestimi i mëparshëm më evident i së cilës ishin pogromet masive gjatë luftës civile ruse të viteve 1918-1921.
Për historianët, pohimi lidhur me unikalitetin historik është në të njëjtën kohë truizëm dhe kontradiktë termash. Është truizëm, sepse asnjë ngjarje historike nuk është saktësisht e njëjtë me një tjetër. Është kontradiktë termash, sepse asnjë ngjarje historike nuk ndodh jashtë një konteksti dhe për këtë arsye nuk mund të kuptohet përveçse duke gjurmuar rrënjët e saj, duke e krahasuar me ngjarje analoge dhe duke vlerësuar marrëdhënien e saj me zhvillimet e tjera të njëkohshme. Kështu, për shembull, nëse do të përjashtonim pushtimin e Bashkimit Sovjetik nga Gjermania, “zgjidhja përfundimtare” mund të kishte qenë shumë e ndryshme dhe mund të mos kishte ndodhur fare. Thënë ndryshe, veçanësia historike nënkupton tërheqjen e një ngjarjeje nga historia dhe transferimin e saj në metafizikë, një fushë në të cilën historianët nuk ndihen si në shtëpinë e tyre.
E gjitha kjo nënkupton se, në përgjithësi, shumica e historianëve argumentojnë se megjithëse Holokausti, si të gjitha ngjarjet e tjera historike, ka pasur veçori unike – si kampet e shfarosjes – ai ishte në të njëjtën kohë pjesë e një trajektoreje të caktuar historike, jashtë së cilës nuk mund të kuptohet. Pra, ku qëndron rreziku teksa pohojmë veçanësinë e Holokaustit? Siç mund ta shohim kur vëzhgojmë politikën bashkëkohore, Holokausti ka mbetur, të paktën retorikisht, unik si për Izraelin (por edhe për shumë hebrenj në mbarë botën), ashtu edhe për Gjermaninë.
Rasti i Gjermanisë
Këtu nuk është vendi për ta analizuar nga afër rolin që luan këmbëngulja në veçanësinë e Holokaustit në Gjermani. Këtu, unë thjesht do të vë në dukje se justifikimi krenar i përdorur nga elita politike dhe intelektuale gjermane për “t’u pajtuar” me të kaluarën naziste ka pasur një çmim në politikën e jashtme dhe të brendshme. Për sa i përket politikës së jashtme, kjo gjë e ka kufizuar shumë aftësinë e Gjermanisë për ta njohur dhe për t’iu përgjigjur krimeve të sotme nga aktorët e tjerë, për shkak të krimeve të vetë Gjermanisë në të kaluarën. Kështu, hezitimi gjerman për ta ndihmuar Ukrainën për t’u mbrojtur nga agresioni rus justifikohet përmes evokimit të krimeve të Wehrmacht-it në Bashkimin Sovjetik (përfshirë Ukrainën) gjatë Luftës së Dytë Botërore. Me fjalë të tjera, si mundet Gjermania të dërgojë armë kundër ushtrisë ruse, duke pasur parasysh shkatërrimin e shkaktuar nga armët gjermane 80 vjet më parë? Për ironi, kjo do të thotë se Gjermania po e ndihmon Rusinë e Putinit të zbatojë të njëjtat politika ekspansioniste në Europë, si ato që Rajhu i Tretë i zbatoi në prag të Luftës së Dytë Botërore.
Qëndrimet gjermane ndaj Izraelit janë shumë më domethënëse dhe rezonojnë shumë thellësisht në sferën publike. Edhe përpara ngjarjeve të 7 tetorit, Gjermania këmbëngulte se ishte ndër mbrojtëset më të vendosura të Izraelit dhe e kishte pothuajse të pamundur të shprehte ndonjë kritikë ndaj politikave izraelite, deri në atë pikë sa qeveria e emërtuar “cari antisemit” akuzon kritikët e Izraelit – qofshin këta edhe hebrenj apo izraelitë – si antisemitë. Këmbëngulja e Gjermanisë për ta mbajtur gjallë memorien e Holokaustit ose, siç e ka shprehur ish-kancelarja Angela Merkel, njohja e përgjegjësisë për Holokaustin është “pjesë e identitetit tonë kombëtar” dhe se siguria e Izraelit është raison d’état (Staatsraison) e Gjermanisë, ka pasur gjithashtu implikime të brendshme. Sipas shifrave të publikuara nga Zyra Federale e Statistikave në vitin 2021, mbi 14 milionë njerëz ose 17% e popullsisë, kanë emigruar në Gjermani që nga viti 1950 dhe pothuajse 5 milionë njerëz të tjerë (rreth 6%) janë pasardhës të drejtpërdrejtë të prindërve që kanë emigruar në Gjermani që nga viti 1950.
Kjo nënkupton se një e pesta e popullsisë së Gjermanisë i përket një historie krejtësisht të ndryshme, shumë prej të cilëve vijnë nga Europa Juglindore, Turqia dhe Siria, duke përfshirë 5 milionë myslimanë. Megjithatë, një pjesë e politikës së Gjermanisë për ta integruar në shoqërinë e tyre të ardhurit konsiston në pranimin e atij aspekti kardinal të identitetit kombëtar të pas vitit 1945, domethënë përgjegjësia për Holokaustin. Dhe, siç kanë argumentuar disa, një nga rezultatet e krenarisë Gjermane në ballafaqimin me Holokaustin është perceptimi se kjo e çliron shtetin nga nevoja për të toleruar anëtarët “e tjerë” të shumtë. Teksa fytyra e Gjermanisë po ndryshon, besnikëria ndaj një identiteti kombëtar të bazuar tek Holokausti mund të bëhet më tepër një pengesë për solidaritetin social sesa një instrument për krijimin e një kombi postnazist.
Në këtë kontekst vlen të përmendet një çështje tjetër. Në fund të dhjetorit 2023, Afrika e Jugut e prezantoi në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë (ICJ) një rast gjenocidi kundër izraelit. Pas disa javësh diskutime, gjykata urdhëroi Izraelin t’i merrte “të gjitha masat brenda fuqisë së tij” për t’i parandaluar aktet e gjenocidit në Gaza dhe lëshoi një sërë masash të përkohshme bazuar në evidencat që tregonin gjenocidin që po ndodhte ose do të ndodhte në Gaza. Në fillim të marsit 2024, duke iu përgjigjur përkeqësimit të situatës humanitare në Gaza, Afrika e Jugut paraqiti një tjetër kërkesë urgjente në GJND për rritje të masave të përkohshme. Gjithë kjo e dha efektin e kundërt – më 12 janar, Gjermania i hodhi poshtë akuzat e Afrikës së Jugut për gjenocid, paralajmëroi kundër “instrumentalizimit” të akuzës dhe shpalli se do të ndërhynte si palë e tretë përpara GJND-së për llogari të Izraelit.
Të nesërmen, Namibia e akuzoi Gjermaninë për hipokrizi, duke përmendur gjenocidin që trupat gjermane kanë kryer ndaj Namibisë mbi një shekull më parë, një krim për të cilin “Gjermania ende nuk është pastruar nga gjynahet”. Në të vërtetë, Gjermania e ka pranuar përgjegjësinë e saj për atë gjenocid vetëm në vitin 2021 dhe çështja e reparacioneve ende nuk është zgjidhur plotësisht. Për më tepër, më 2 mars, Nikaragua e paditi Gjermaninë në GJND si për furnizimin e Izraelit me pajisje ushtarake, ashtu edhe për mosfinancimin e UNRWA-së, agjencisë së Kombeve të Bashkuara të ngarkuar për të ndihmuar refugjatët palestinezë, disa prej anëtarëve të së cilës u akuzuan nga Izraeli se kishin marrë pjesë në masakrën e 7 tetorit. Megjithëse Izraeli nuk ka dhënë ende prova për këtë pretendim (investigim i bërë nga OKB-ja), është i njohur gjerësisht roli vendimtar i UNRWA-së si agjencia më e madhe e angazhuar në lehtësimin e katastrofës humanitare në Gaza të shkaktuar nga Izraeli.
Me fjalë të tjera, përkushtimi i Gjermanisë ndaj veçanësisë së Holokaustit, nga i cili rrjedh edhe angazhimi i saj unik ndaj Izraelit, e ka vendosur në një pozicion moralisht shumë të dyshimtë, duke i mohuar për një kohë të gjatë krimet e veta të së kaluarës koloniale dhe fajësinë e Izraelit në shkatërrimin aktual të Gazës, përfshirë vrasjen dhe vdekjen nga uria të dhjetëra mijëra civilëve.
Rasti i Izraelit
Në rastin e Izraelit, siç kanë argumentuar disa studiues, fillimisht qasja publike dhe arsimore ndaj Holokaustit prirej ta margjinalizonte atë si një pjesë të turpshme dhe të sikletshme të historisë hebreje dhe si një pengesë për krijimin e një brezi të ri në tokën e premtuar – “hebrenjtë e rinj” krenarë dhe të guximshëm. Prandaj, vëmendja u përqendrua për një kohë të gjatë vetëm te luftëtarët e getos, si përjashtim nga rregulli, teksa shumica e hebrenjve shkuan “si delet në thertore”. Pavarësisht nga ndikimi i gjyqit të Eichmann-it, në fillim të viteve 1960, ky qëndrim filloi të ndryshojë në vitet 1980-të, jo më pak si pasojë e luftës së vitit 1973 dhe ngjitjes në pushtet të Partisë Likud të Menahem Beginit. Qasja e re, e cila që atëherë është bërë dominuese, e ka shndërruar identifikimin dhe asociacionin me Holokaustin në një mekanizëm integrimi dhe solidariteti shoqëror për të gjitha komunitetet, qofshin laike ose fetare, Ashkenazë apo Mizrahi, të moshuar apo të rinj.
Riqendërzimi i Holokaustit si një moment kardinal i historisë moderne hebraike ka prodhuar një efekt të dyfishtë – këmbënguljen në singularitetin e tij dhe interpretimin e tij jo si një ngjarje e kaluar, por më tepër si një rrezik aktual që mund të çojë në braktisje dhe shkatërrim. Nga ky këndvështrim, Holokausti shihet jo vetëm si ngjarja që e bëri krijimin e shtetit izraelit një domosdoshmëri të pamohueshme dhe urgjente, por e bëri edhe një entitet unik që operon sipas rregullave dhe logjikës së tij. Me fjalë të tjera, Holokausti e çliron Izraelin nga kufizimet që imponohen mbi kombet e tjera, e gjitha kjo sepse “ata”, siç thuhet shpesh, bënin sehir ndërsa hebrenjtë masakroheshin. Në të njëjtën kohë, centralizimi i Holokaustit në arsimimin izraelit dhe në jetën politike dhe publike bën që solidariteti kombëtar të bazohet në frikë dhe ankth, në vend se të bazohet te siguria dhe përmirësimi i jetës individuale dhe kolektive. Që këtej, lehtësia me të cilën shoqëria izraelite mund të kalojë nga obsesioni për të udhëtuar në vende të tjera si çlirim nga kufizimet e një vendi të vogël dhe të kërcënuar, tek fobia se “e gjithë bota është kundër nesh”, e dikton mbështetjen vetëm tek vetja; mes ngulmimit për ta parë shoqërinë izraelite si mendjehapur dhe tolerante, tek një pikëpamje që i sheh palestinezët dhe arabët e tjerë, por edhe kundërshtarët e brendshëm politikë dhe socialë, si të denjë për t’u shkatërruar plotësisht; dhe, midis pohimit se IDF-ja është “ushtria më morale në botë”, tek një pikëpamje që e sheh ushtrinë si një mjet i pamëshirshëm shkatërrimi e autorizuar për të bërë “gjithçka që duhet” për të zhdukur armikun.
Sindroma “Never Again”
Kështu, përveçse është historikisht e pasaktë, veçanësia e Holokaustit e ka edhe një çmim. Kjo na sjell tek zotimi i kudondodhur i cili mori jetë në Europë pas përfundimit të luftës – “never again”. Natyrisht, kuptimi i këtij zotimi varet nga ajo për të cilën po flasim. Nëse nënkuptohet “kurrë më Holokaust”, atëherë përmbushja e këtij premtimi nuk ishte e vështirë, pasi Holokausti, si një ngjarje historike, megjithëse sigurisht jo si një traumë personale dhe kolektive, ishte i tejkaluar tashmë. Dhe, në fakt, përderisa historia nuk përsëritet, nuk ekzistonte rreziku që ky Holokaust të përsëritej. Por, me sa duket ka mënyra të tjera për ta interpretuar këtë premtim. Nëse, për shumë hebrenj, dhe sigurisht, siç e kupton edhe shteti i Izraelit, zotimi nënkupton “kurrë më një gjenocid tjetër ndaj hebrenjve”, atëherë mund të themi se ky premtim u mbajt, siç mund të themi se frika se ai mund të ndodhë ka prodhuar pasoja të ndryshme politike. Në të vërtetë, themelimi i shtetit të Izraelit supozohej të shërbente si politikë sigurimi kundër përsëritjes së gjenocidit ndaj hebrenjve. Kjo ishte një nga arsyet se pse, menjëherë pas Holokaustit, komuniteti ndërkombëtar e mbështeti në masë të madhe krijimin e tij. Ironikisht, siç kanë nënvizuar shumë njerëz, Izraeli u shndërrua në vendin më pak të sigurt për hebrenjtë që nga viti 1945 – një vend i fiksuar me Holokaustin nga frika se mos përsëritej – një fiksim që është bërë motiv dhe mjet politik, si dhe një instrument për formësimin e mendjes së qytetarëve të tij.
Megjithatë, nëse premtimi nënkupton, siç besonin shumë të tjerë – përfshirë zëra prominentë mes të mbijetuarve – “asnjëherë më gjenocid”, pra vrasje masive të ndonjë popullsie të caktuar për shkak të identitetit që ia atribuojnë autorët, atëherë sigurisht që ky premtim doli të ishte i pavlefshëm. Nga 1945-të kemi parë shumë gjenocide dhe krime kundër njerëzimit dhe për dekada të tëra ky zotim nuk është evokuar asnjëherë.
Është interesante të theksohet se ishte pikërisht zotimi për të mos lejuar më kurrë gjenocidin, ai i cili u sanksionua në ligj. Në vitin 1948, Kombet e Bashkuara e miratuan Konventën për Parandalimin dhe Ndëshkimin e Gjenocidit, e cila hyri në fuqi në vitin 1951 pas nënshkrimit nga një numër i konsiderueshëm shtetesh. Megjithatë, kjo rezolutë nuk u aplikua për dekada të tëra, ngase gjykimi dhe zbatimi i saj varen nga një konsensus ndërkombëtar, i cili ishte penguar nga ndarja e botës në dy kampe kundërshtare gjatë Luftës së Ftohtë. Vetëm pas rënies së Bashkimit Sovjetik – i cili supozohej se po paralajmëronte “fundin e historisë” – dhe dy gjenocideve të mëdha që pasuan menjëherë, Konventa e Gjenocidit u shfaq për herë të parë.
Gjykatat Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (ICTY) dhe për Ruandën (ICTR), të cilat diskutuan krimet masive të kryera në këto vende në vitet 1990-të, ishin në vazhdën e kuadrit ligjor të krijuar në vitin 1945 nga Gjykata Ushtarake Ndërkombëtare e Nurembergut, Konventa e Gjenocidit e vitit 1948 dhe Konventa e Gjenevës e 1949, si dhe disa protokolle të tjera. Edhe GJND-ja, e krijuar në vitin 1945 si pjesë e strukturës së Kombeve të Bashkuara – roli i së cilës është gjykimi i mosmarrëveshjeve midis shteteve, si dhe këshillimi ligjor i OKB-së – ngjashmërisht iu desh një kohë e gjatë para se të merrej me çështjen shumë të rëndësishme të gjenocidit. Në vitin 2019, me kërkesë të Gambias, GJND-ja filloi procedurat kundër Mianmarit nën akuzat për gjenocid ndaj rohingya-ve; në vitin 2022, ajo lëshoi masa të përkohshme kundër Rusisë pas një depozitimi nga Ukraina; dhe në vitin 2024, siç u përmend më lart, GJND-ja urdhëroi disa masa të përkohshme ndaj luftës së Izraelit në Gaza në përgjigje të akuzave nga Afrika e Jugut.
Së fundmi, ekziston edhe Gjykata Ndërkombëtare Penale (ICC), themelimi i së cilës u parapa nga Konventa për Gjenocidin e vitit 1948. ICC-ja u krijua përfundimisht në vitin 2002, bazuar në Statutin e Romës të vitit 1998, kundër të cilit ka votuar Izraeli, sepse statuti e përcaktonte “veprimin e transferimit të popullsisë nga një territor i pushtuar” si një krim lufte. Aktualisht, katër shtete nënshkruese – Izraeli, Shtetet e Bashkuara, Sudani dhe Rusia – kanë njoftuar se nuk e synojnë më pjesëmarrjen dhe kështu nuk kanë asnjë detyrim ligjor që rrjedh nga nënshkrimi i Statutit. Megjithatë, kjo nuk i çliron individët e këtyre vendeve – si anëtarë të OKB-së – nga akuzat për krimet e listuara në Statut (të cilat përfshijnë gjenocidin, krimet kundër njerëzimit, krimet e luftës dhe krimet e agresionit) nëse gjykatat vendase nuk janë në gjendje ose nuk dëshirojnë të ndërmarrin veprime ligjore kundër tyre.
Çfarë na thotë e gjitha kjo për premtimin e famshëm “never again”? Bilanci ndërkombëtar është i dobët, por jo i pakuptimtë. Pas Luftës së Dytë Botërore, u krijua një ngrehinë e tërë dedikuar së drejtës ndërkombëtare humanitare, e cila që atëherë është zgjeruar dhe interpretuar përmes negociatave ndërkombëtare dhe praktikës gjyqësore. Është në natyrën e së drejtës ndërkombëtare që zbatimi i saj të përkojë me disa rrethana politike dhe, natyrisht, me fuqinë përkatëse të shteteve të përfshira. Megjithatë, kjo ngrehinë është një element i rëndësishëm në marrëdhëniet midis shteteve dhe ka vendosur disa kufizime në sjelljen e tyre ndaj shteteve të tjera dhe, në një masë më të vogël, ndaj popullatave të tyre. Edhe pse origjina e këtij sistemi daton në shekullin e nëntëmbëdhjetë, impulsi për zgjerimin e tij duhet të gjurmohet tek krimet masive të Luftës së Dytë Botërore dhe, veçanërisht, te Holokausti.
Në retrospektivë, ky ishte sa bekim, aq edhe mallkim. Edhe nëse pranojmë se premtimi “never again” u referohej gjenocideve të ardhshme dhe jo specifikisht Holokaustit, natyra e veçantë e “zgjidhjes përfundimtare” krijoi një imazh kaq ekstrem dhe unik të gjenocidit, saqë mund të thuhet se ngjarjet e ardhshme gjenocidale nuk përputhen pothuajse fare me të. Me fjalë të tjera, megjithëse Holokausti e nxiti Konventën e Gjenocidit, ai gjithashtu krijoi një barrierë shumë të madhe për identifikimin e gjenocidit, duke përfytyruar si të tilla vetëm një ngjarje me shtrirje të ngjashme, me të njëjtën qartësi ideologjike dhe me të njëjtin efikasitet burokratik. Kjo ka krijuar gjithashtu një hendek midis përkufizimit që i është bërë gjenocidit në konventë – çka lë hapësirë shumë të madhe për interpretim – dhe imagjinatës ligjore, politike dhe popullore për gjenocidin, i cili duhet t’i ngjajë Holokaustit në mënyrë që ta meritojë këtë titull.
Holokausti si udhërrëfyes
Gjithë kjo e ngre pyetjen nëse vrasja masive e hebrenjve shërben si udhërrëfyes për kombet e botës dhe nëse po, në çfarë mënyrash? Mund të thuhet se, me kalimin e kohës, veçanërisht që nga vitet 1990-të, Holokausti simbolizon mishërimin e së keqes në pjesën më të madhe të botës. Ky ishte një proces i gjatë dhe jo uniform, por ai e arriti kulmin me rezolutën e Kombeve të Bashkuara të vitit 2005, në 60-vjetorin e çlirimit të Aushvicit, e cila caktoi 27 janarin si “Ditën Ndërkombëtare të Përkujtimit të Holokaustit”. Në mënyrë të ngjashme, në vitin 1995, Parlamenti Europian miratoi rezoluta të cilat tërhiqnin vëmendjen lidhur me obligimin për ta përkujtuar gjenocidin ndaj hebrenjve, si përmes komemoracioneve, ashtu edhe përmes edukimit. Disi më problematike, siç shihet më poshtë, në nëntor 2018 BE-ja u bë një partner i përhershëm i Aleancës Ndërkombëtare të Përkujtimit të Holokaustit (IHRA).
Sigurisht, njohja e tejzgjatur e Holokaustit si një ngjarje e rëndësishme në mesin e shekullit të 20-të duhet parë brenda konteksteve të shumta historike dhe politike. Kështu, për shembull, vendet e Europës Lindore, që kërkonin t’i bashkoheshin BE-së pas rënies së regjimeve komuniste, duhej ta pranonin përkujtimin e Holokaustit. Kjo nënkuptonte ekspozimin e episodeve të errëta të së kaluarës së tyre dhe, kësisoj, edhe pse ishin në procesin e pohimit të identitetit të tyre kombëtar pas dekadash shpifjesh që komunistët kishin bërë ndaj heronjve të tyre kombëtarë, paqartësoheshin nga ideja e bashkëpunimit në Holokaust. Rezultati ishte ajo që është konsideruar një garë viktimizimi ose retorika e të ashtuquajturit “gjenocid i dyfishtë”, një nga nazistët ndaj hebrenjve dhe një nga “njerëzit tanë”, nga komunistët, shpesh i identifikuar si hebre ose i mbështetur nga hebrenjtë.
Përqendrimi i vëmendjes tek viktimat hebreje ka prodhuar shumë pasoja negative të paparashikuara. Unë kam aluduar tashmë për rastin e Gjermanisë sa i përket efektit që kjo ka në integrimin e popullsive emigrante dhe në angazhimin ndërkombëtar. Një efekt tjetër ka qenë padurimi në rritje midis brezave të rinj joemigrantë për t’u ballafaquar vazhdimisht me detyrën e përkujtimit, e cila e sjell me vete edhe atribuimin e fajit ndërbreznor ose më së paku përgjegjësi. Rritja e antisemitizmit tek e djathta gjermane, e cila natyrisht ka edhe shkaqe të tjera socio-ekonomike, nuk mund të shkëputet plotësisht nga ndjenja e fajit të imponuar që gjendet mes grupeve të të rinjve gjermanë. Tendenca në Gjermani, Francë dhe Britani, si dhe në Shtetet e Bashkuara, për ta lidhur antisemitizmin me emigrantët, veçanërisht nga vendet arabe dhe myslimane, shpesh dështon në adresimin e problemit, duke i injoruar rrënjët thellësisht lokale të një ndjenje antihebraike.
Kjo ndjenjë është relativisht e lidhur me zgjerimin e përkujtimit dhe kurrikulave të cilat evokojnë vazhdimisht Holokaustin, si edhe me prezencën evidente të hebrenjve të mirintegruar brenda elitave politike, ekonomike dhe arsimore në këto vende. Ajo lidhet gjithashtu me rolin që e luan Izraeli në jetën e diasporës hebreje, politikat e fuqive të mëdha perëndimore ndaj Izraelit dhe ndikimin që kanë politikat okupuese izraelite në elektoratet myslimane, arabe dhe liberale, veçanërisht në mesin e të rinjve. Tensioni i krijuar mes përhapjes së memories së Holokaustit në gjithë Perëndimin dhe përhapjes së imazheve që tregojnë shtypjen izraelite ndaj palestinezëve, është bërë më i prekshëm dhe ka arritur në një moment krize që nga masakra e Hamasit të 7 tetorit dhe sulmi i mëvonshëm shkatërrimtar izraelit në Gaza.
A mund të shërbejë vrasja masive e hebrenjve si udhërrëfyes në këtë rast? Përgjigja e kësaj varet nga shikuesi. Shumica e izraelitëve e perceptojnë luftën në Gaza si një përgjigje të drejtë dhe një përpjekje për të parandaluar një rast tjetër masakre ndaj mijëra civilëve izraelitë (jo të gjithë hebrenj). Meqenëse masakra e Hamasit portretizohet vazhdimisht si gjenocidale dhe Hamasi përshkruhet në mediat izraelite si një organizatë naziste, deduksioni eksplicit është se lufta në Gaza duhet të udhëhiqet nga mësimet e nxjerra prej Holokaustit dhe, në këtë mënyrë, të zbatohet si një masë brutale, por e pashmangshme për ta parandaluar përsëritjen e një gjenocidi tjetër ndaj hebrenjve.
Anasjelltas, shumica e mbështetësve të Palestinës dhe kritikët e politikave izraelite e konsiderojnë gjenocidal shkatërrimin brutal dhe të padiferencuar të jetëve dhe pronave në Gaza. Kështu ata i drejtohen mësimit themelor të Holokaustit, Konventës së Gjenocidit të vitit 1948, për të argumentuar ndalimin e menjëhershëm të sulmit izraelit si një detyrim i komunitetit ndërkombëtar, i zotuar për të parandaluar, stopuar dhe ndëshkuar krimin e gjenocidit. Të thuash se një nga mësimet e Holokaustit është nxjerrja e Izraelit para GJND-së nën akuzat për gjenocid, për shumë njerëz duket e tmerrshme dhe në Izrael përgjithësisht portretizohet si një veprim cinik i motivuar nga antisemitizmi. Anasjelltas, të tjerë argumentojnë se heshtja dhe mosveprimi i komunitetit ndërkombëtar do ta ekspozojë pafuqinë e ligjit ndërkombëtar humanitar, i cili u vendos në vazhdën e Holokaustit.
Izraeli dhe Holokausti
Ky rebus më dërgon tek pyetja e mëposhtme: nëse Holokausti shërbeu si motivi themelor i nevojës për krijimin e një shteti hebre, çfarë roli ka luajtur ai në historinë e Izraelit për shtatë dekadat e fundit? Për shumicën e hebrenjve në mbarë botën, krijimi i një shteti hebre, si një strehë e hebrenjve botëror, dukej i vetmi përfundim logjik i Holokaustit. Por, ajo që dukej si një akt i drejtësisë supreme implikoi një akt padrejtësie që në fillimet e saj. Sepse, padrejtësia e dëbimit të 750,000 palestinezëve nga territori që u bë shteti i Izraelit dhe refuzimi për t’i lënë ata të kthehen, ndodhi menjëherë pas Holokaustit; dhe për shkak se shpërngulja e shumicës së banorëve arabë të Palestinës u krye nga çifutët e zhvendosur vetëm së fundmi nga Europa, këto dy ngjarje, Shoah dhe Nakba, u ndërthurën pazgjidhshmërisht. E, megjithatë, viktimat përkatëse të këtyre dy ngjarjeve, pikërisht sepse e perceptuan katastrofën e tyre si përbërës të identitetit të tyre individual dhe kolektiv, e kanë hedhur poshtë me këmbëngulje realitetin e zymtë të kësaj ngatërrese (ndërthurje).
Që nga ajo kohë, Holokausti ka luajtur një rol gjithnjë e më të rëndësishëm në vetëperceptimin dhe retorikën politike izraelite. Ironikisht, ndërkohë që numri i të mbijetuarve nga ferri nazist zvogëlohej në mënyrë progresive, rëndësia e Shoah-ut në jetën publike izraelite rritej. Deri më tani, konflikti me palestinezët ose, më saktë, format e ndryshme të sundimit nga 7 milionë hebrenj mbi 7 milionë palestinezë, mund të shihen vetëm përmes lenteve shtrembëruese të një ngjarjeje historike, e cila ka pak lidhje me realitetin e okupimit dhe shtypjes. E, megjithatë, Holokausti vazhdon të luajë një rol të madh në justifikimin e pushtimit si një mburojë thelbësore kundër një tjetër Holokausti, po ashtu duke iu referuar realitetit në Izrael, për disa dekada – deri më 7 tetor – në mbajtjen e pushtimit të padepërtueshëm nga sytë e botës pas një kompleksi muresh ndarëse, gardhe, postblloqe dhe bypasesh. Në këtë mënyrë, sundimi jodemokratik dhe opresiv mbi gjysmën tjetër të popullsisë konsiderohet si i palidhur me Izraelin hebre progresiv, të pasur dhe me orientim perëndimor.
Përfundimisht, katastrofa sqaruese e Holokaustit u bë, për shumicën e izraelitëve, një gjethe e madhe dhe e shëmtuar e fikut, efekti i kombinuar i së cilës ishte një kombinim i trishtuar i vetëviktimizimit dhe keqardhjes për veten me vetëdrejtësinë, mendjemadhësinë dhe euforinë e pushtetit, ku njëra anë e ekuacionit e justifikonte tjetrën. Shqetësimet etike dhe shqetësimet morale u lanë mënjanë si margjinale ose shpërqendruese përballë kataklizmës përfundimtare që është gjenocidi i hebrenjve.
Përfundimisht, katastrofa kthjelluese e Holokaustit u shndërrua, për shumicën e izraelitëve, në një gjethe fiku, efekti bruto i së cilës ishte një kombinim i vajtueshëm i vetëviktimizimit dhe keqardhjes për veten me vetëdrejtësinë, mendjemadhësinë dhe euforinë e pushtetit, ku njëra anë e ekuacionit e justifikonte tjetrën. Shqetësimet etike dhe shqetësimet morale u lanë mënjanë si margjinale ose shpërqendruese përballë kataklizmës përfundimtare që përfaqësonte gjenocidi ndaj hebrenjve. Ajo e cila ka qenë për një kohë të gjatë sindroma “never again”, është transformuar ekzaktësisht në të kundërtën e saj, në sindromën “again and again” – një terror i interiorizuar, irracional dhe çorientues në lidhje me një holokaust tjetër, i cili është gjithmonë në pritë dhe nga i cili mund të çlirohesh vetëm duke sulmuar, shtypur, thyer dhe hedhur në erë çdo dyshim ose pasiguri, si dhe çdo kërcënim të jashtëm real ose të perceptuar. Kjo nuk është një gjendje mendore ose një kuptim historik, i favorshëm për tolerancë, mirëkuptim, moderim ose pajtim.
Sigurisht, gjithmonë ka pasur forca në shoqërinë izraelite që kanë punuar kundër të ashtuquajturit Holokaustizëm ose Shoah-tiyut, duke argumentuar se predominimi i paranojës së Holokaustit dhe frika nga antisemitizmi universal po shkaktonin pikërisht atë që ata kërkonin të parandalonin, domethënë rritjen e rezistencës nga ana e të pushtuarve dhe zhgënjimin në rritje me Izraelin nga mbështetësit e tij të jashtëm. Por, edhe forcat më liberale në Izrael nuk e çliruan kurrë plotësisht veten nga mentaliteti konstitutiv i Holokaustit, siç mund të shihet ditët e sotme, me atë që është quajtur “kthjellimi” i së majtës izraelite. Kështu, vazhdimisht dëgjojmë të flitet për “ndërgjegjësimin” e së majtës, e cila përkundër shpresave të saj ka zbuluar se palestinezët me të vërtetë duan të kryejnë një tjetër Holokaust mbi Izraelin. Siç ka thënë së fundmi për Haaretz-in, shkrimtari izraelit Zaev Smilanski – djali i autorit ikonik S. Yizhar, i cili ka shkruar një nga rrëfimet më të hershme të Nakbës – “Nuk kam vend në zemrën time për fëmijët e Gazës, sado tronditëse dhe e tmerrshme të jetë kjo dhe pavarësisht se e di se lufta nuk është zgjidhje… me gjithë të majtën dhe humanizmin tim, nuk gjej forcë për këtë në zemrën time, nuk mundem.” Si pasojë, izraelitët nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të bëjnë gjithçka që duhet për të mbrojtur veten, pavarësisht se çfarë thotë pjesa tjetër e botës.
Ky mentalitet është kultivuar nga Kryeministri Benjamin Netanyahu dhe kabinetet e tij të njëpasnjëshme për dekada të tëra. Nën udhëheqjen e tij, përkufizimi i antisemitizmit, i dhënë nga Aleanca Ndërkombëtare e Përkujtimit të Holokaustit (IHRA), u përhap nga përfaqësuesit izraelitë në gjithë botën, duke e bërë kritikën ndaj politikave izraelite të barabartë me antisemitizmin, antisemitizmin ekuivalent me qëllimin gjenocidal dhe të dyja pjesë integrale të luftës palestineze kundër pushtimit izraelit. Përgjigjet, agresivisht kritike, që dëgjojmë sot në Gjermani, Francë, Britani dhe Shtetet e Bashkuara, ndaj atyre që bëjnë thirrje për t’i dhënë fund jo vetëm masakrës në Gaza, por edhe gjithë aparatit të pushtimit, dëshmojnë për suksesin e retorikës së Netanyahut, e cila e paraqet rezistencën ndaj pushtimit si gjenocidale dhe kolonizimet e paligjshme si një përgjigje të drejtë të hebrenjve ndaj Holokaustit të kaluar dhe të ardhshëm.
Terminologjia dhe abuzimi me të
Abuzimi terminologjik është bërë një mjet politik dhe një instrument konfuzioni dhe propagande. Pikërisht për këtë arsye ne, si studiues të përkushtuar ndaj së vërtetës, drejtësisë dhe transparencës, duhet të këmbëngulim në atë që nënkuptojmë kur përdorim terma të tillë dhe të demaskojmë ata që qëllimisht ose nga injoranca, i keqpërdorin ato. Në të vërtetë, vetëm duke i sqaruar termat mund të fillojmë të ecim drejt zgjidhjes së krizës dhe hapjes së rrugës për pajtim politik dhe drejtësi për të gjithë. Megjithatë, kjo është shumë më e vështirë nga sa mund të mendohet. Ja një shembull i kohëve të fundit.
Më 14 shkurt 2024, Instituti Van Leer në Jerusalem organizoi një simpozium të titulluar “Haga: Gaza, Ne dhe Bota”. Fjalimi kryesor u mbajt nga profesor Eyal Benvenisti, profesor i së Drejtës Ndërkombëtare në Universitetin e Kembrixhit dhe Drejtor i Qendrës Lauterpacht për të Drejtën Ndërkombëtare. Hersch Lauterpacht-i e kishte përkufizuar termin “krime kundër njerëzimit” si shfarosje e popullsive civile si qenie njerëzore individuale. Përafërsisht në të njëjtën kohë, Raphael Lemkin-i, i cili ngjashëm e kishte prejardhjen nga hebrenjtë e Europës Lindore, e kishte farkëtuar termin gjenocid si një qëllim për të shkatërruar grupet etnike, kombëtare ose fetare, si të tilla. Që nga ajo kohë, pjesa më e madhe e jurisprudencës ndërkombëtare mbi krimet masive sillet rreth këtyre dy përkufizimeve shumë të ndryshme, por të lidhura ngushtë. Diskutimi në Institutin Van Leer u përqendrua në implikimet që ka pasur referimi i Izraelit në GJND nga Afrika e Jugut nën akuzat për gjenocid.
Është interesante se, pavarësisht kredencialeve të tij akademike, Benvenisti i përdori termat gjenocid dhe antisemitizëm në mënyrë mjaft evazive. Sipas parashtrimit të tij, veprimi i Afrikës së Jugut nuk ishte i motivuar nga dëshira për të ndaluar luftën në Gaza, por përkundrazi kishte për qëllim “të shfrytëzonte skenën ndërkombëtare për të mohuar legjitimitetin e shtetit hebre” dhe për të “minuar lidhjen e thellë midis ekzistencës së shtetit si ringjallje [kombëtare] pas përpjekjes për të shfarosur popullin e tij”. Për këtë arsye, ai u pajtua me përshkrimin që ekipi mbrojtës izraelit i bëri padisë së Afrikës së Jugut duke e konsideruar si një “shpifje gjaku” dhe duke e lidhur atë drejtpërdrejt me burimet më të thella të antisemitizmit europian. Në fakt, Benvenisti deklaroi pa mëdyshje se “kritikat kundër nesh… janë pjesërisht të nxitura nga motive antisemitike”.
Anasjelltas, sipas pikëpamjes së Benvenistit, “masakra e tmerrshme, gjenocidi i kryer nga Hamasi në “Black Sabbath” [termi izraelit për 7 tetorin] dhe krimet pasuese… korrespondonin efektivisht me përkufizimin e gjenocidit”. I pyetur në lidhje me këtë deklaratë në vazhdën e diskutimeve, Benvenisti përsëriti se, sipas tij, “njerëzit ishin vrarë dhe masakruar në mënyrë të tmerrshme sepse ishin anëtarë të një grupi, kjo ishte arsyeja e vetme. Ky është përkufizimi i gjenocidit sipas konventës”.
I citoj deklaratat e Benvenistit sepse ato tregojnë se edhe midis ekspertëve të termave në fjalë, faktorë të tjerë kanë tendencë të ndërhyjnë kur diskutohen çështje të afërta me botëkuptimin dhe ndjenjat e tyre. Benvenisti nuk dha asnjë provë se Afrika e Jugut ose GJND-ja ishin të motivuara nga antisemitizmi, por thjesht pohoi një “fakt”, nën dakordësinë e përgjithshme të audiencës së tij pothuajse ekskluzivisht hebreje-izraelite. Për të pranishmit, përveç profesorit palestinez të së drejtës Raef Zreik, i cili ngriti disa pyetje në lidhje me këto pohime, nuk kishte asnjë paqartësi.
Në të njëjtën mënyrë, pohimi i Benvenistit se sulmi i Hamasit ishte gjenocidal u deklarua pa ndonjë nevojë për paraqitjen e provave. Për shembull, nuk u mor aspak në konsideratë fakti që militantët e Hamasit i masakruan edhe punëtorë beduinë dhe filipinas, megjithëse theksohej qartë se ata nuk ishin hebrenj. Benvenisti nuk e konsideroi asfare mundësinë e kategorizimit të sulmit të Hamasit si krim lufte ose krim kundër njerëzimit. Njëkohësisht, ai këmbënguli se ata që i përshkruajnë veprimet e Izraelit në Gaza – të cilat kanë kushtuar mbi 30,000 jetë deri më tani, përfshirë mbi 12,000 fëmijë – si kriminale, janë qartësisht të motivuar nga antisemitizmi.
Në mënyrë të ngjashme, mund të citoj pafundësisht deklarata anembanë botës që akuzojnë Izraelin për gjenocid edhe para se të fillonte operacioni i IDF-së në Gaza, të cilat indikojnë pritshmërinë e një dhune masive – e cila nuk ishte e pajustifikuar – si dhe në disa raste një kuptim të politikave izraelite kundër palestinezëve si gjenocidale a priori. Gjithashtu, nuk është nevoja të rikthehemi te akuzat e shumta pa bazë për antisemitizëm kundër presidentëve dhe profesorëve të universiteteve, sulmet e egra kundër myslimanëve dhe hebrenjve në kampuse dhe gjetkë, si dhe heshtjen shurdhuese nga kaq shumë ekspertë dhe figura publike të njohura, të cilët nga frika se mos etiketohen në një mënyrë ose në një tjetër, po e lënë fushën të hapur për ekstremistët dhe kështu po kontribuojnë në polarizimin që vetë e kundërshtojnë.
Përfundim: Nevoja Urgjente për Qartësi dhe Qëllim
Sipas pikëpamjes sime, ajo që na duhet tani është qartësia dhe qëllimi. Terminologjia duhet zbatuar me saktësi, si një mjet për t’i kuptuar dhe përkufizuar ngjarjet dhe jo si një instrument i politikës. Qëllimi i qartësisë duhet të jetë gjetja e një rrugëdaljeje nga kaosi. Shtjellimi i kësaj çështjeje kërkon një ese më vete. Por, çështjet kardinale mund të përmblidhen shkurtimisht. Së pari, duhet ta kemi të qartë se dhuna nuk mund ta zgjidhë konfliktin. Së dyti, është po aq e qartë se ideja e Izraelit për menaxhimin e çështjes palestineze, duke e fshehur atë, nuk mund të merret më në konsideratë. 14 milionë njerëzve që jetojnë midis lumit dhe detit duhet t’u ofrohet një mënyrë për të bashkëjetuar në paqe, drejtësi, barazi dhe dinjitet. Së treti, nuk ka dyshim se udhëheqësit politikë të të dyja palëve dhe politikat e tyre janë diskredituar thellësisht dhe duhet të zëvendësohen. Së katërti, për shkak të mungesës së lidershipit alternativ lokal, duhet të pranohet se vetëm ndërhyrja dhe angazhimi masiv ndërkombëtar, veçanërisht, por jo ekskluzivisht, nga Shtetet e Bashkuara, mund t’i shtyjë palët drejt ndryshimit të paradigmës politike të dekadave të fundit dhe hapjes së udhës për pajtim. Garantimi i një oferte politike e cila pranon bashkëndarjen e tokës mund të ndryshojë realitetin aktual.
Së fundmi, nëse duam ta marrim seriozisht sloganin e pasluftës “never again”, ky është momenti për ta bërë këtë. Megjithëse tashmë është tepër vonë për dhjetëra mijëra të pafajshëm. Është koha të tërhiqemi nga humnera dhe të bëjmë gjithçka që kemi në dorë si studiues, studentë dhe qytetarë, për të bindur qeveritë tona që t’i detyrojnë palët ndërluftuese të ndalojnë vrasjet dhe të sjellin paqe për popujt e tyre.
Burimi: https://home.watson.brown.edu/research/research-briefs/weaponizing-language
Përktheu: Kevi Muçllari
* Omer Bartov është një historian izraelito-amerikan. Ai është profesor i studimeve të Holokaustit dhe Gjenocidit në Universitetin Brown, ku mban mësim që nga viti 2000. Konsiderohet një autoritet i studimeve mbi gjenocidin.
