Të afërta janë pamjet e të rinjve shqiptarë të Shqipërisë komuniste, që me mllef të zellshëm u vërsulen xhamive, kishave, kuvendeve dhe teqeve për t’i shembur. Mllefi i tyre i inxhinieruar nga propaganda zyrtare e marksizëm-leninizmit është dëshmi se establishmenti politik dhe kulturor nuk e ka të aspak të vështirë të prodhojë rebelime të turmave të manipuluara ndaj armiqve të popullit.
Vehap KOLA, Tiranë
Konvertimi i shqiptarëve duket se ngjan gjithmonë me fatin tragjik të një personazhi folklorik të quajtur Kolë, udhëtimi i të cilit drejt xhamisë më të afërt ndërpritet nga një aksident banal, por fatal. Pikëllimi amësor nga humbja e djalit të rebeluar (apo pragmatist?) është ngurtësuar në vargun epitomik “me Krishtin u prishe e me Muhamedin s’und u takove”.
Ironia hyjnore e lejon që, në të njëjtën epokë, një erudit unitarian hungarez nga Transilvania, që konvertohet në mysliman dhe merr emrin Ibrahim Muteferrika, të themelojë shtypshkronjën e parë në gjuhën osmane me shkronja arabe. Edhe pse histeria e skribëve të frikësuar nga zhdukja e profesionit të tyre dhe me mbështetjen e aparatit të dhunës së jeniçerëve ia shkurtoi jetën shtypshkronjës në më pak se një dekadë e gjysmë, hungarezi me emrin e babait të monoteizmit ia doli të botonte një kolanë që përfshinte një numër shkencash sekulare nga gjeografia tek gjuhësia.
Për fat të keq, arkivat nuk duket se janë në krahun e Ibrahimit dhe provojnë se urrejtja dhe neveria, jo dashuria apo mahnitja, krijojnë mekanizmin më të suksesshëm të konvertimit mes shqiptarëve. Braktisja kolektive e kishës së fshatit nga zhgënjimi për mospërmbushjen e kërkesave nga kleri dhe kalimi demonstrativ në xhaminë e një fshati tjetër është një episod që përsëritet aq shumë, sa mund të flitet për model konvertimi. Ajo është epoka kur katolicizmi ndër shqiptarë është feja e të dobëtit, të varfrit dhe të harruarit edhe nga vetë sivëllezërit e tij në Europë.
Të afërta janë pamjet e të rinjve shqiptarë të Shqipërisë komuniste, që me mllef të zellshëm u vërsulen xhamive, kishave, kuvendeve dhe teqeve për t’i shembur. Mllefi i tyre i inxhinieruar nga propaganda zyrtare e marksizëm-leninizmit është dëshmi se establishmenti politik dhe kulturor nuk e ka të aspak të vështirë të prodhojë rebelime të turmave të manipuluara ndaj armiqve të popullit. Këta të fundit, si çdo armik i popullit, janë karikaturime të pafuqishmish, shtresash të përmbysura ose fisnikë të rënë vaktit.
Nuk është më e vogël as histeria popullore me të cilën, në agoninë e komunizmit dhe në agimin e liberalizmit, u zhdukën nga faqja e dheut mijëra hektarë pyje, vreshta, ullishte për t’u bërë lëndë drusore për ngrohje apo ndonjë mobilje ku të shplodheshin kockat nga puna me tre turne në ndërtimin e socializmit. Sado që antropologjitë e akademisë së televizorit mund ta ndajnë hapësirën shqipfolëse sipas konjukturave politike të kohës, duket se ka një fill përbashkues, tejkohor, që injoron me kokëfortësi kushtetutat ose tregjet dhe furnizon shqiptarët me dozën e përditshme të oikofobisë, asaj frike anormale nga e tyrja.
Nëse jo përmes oportunizmit të zellshëm, rebelimit dhe urrejtjes së gjësë tënde, si mund të shpjegohet ndryshe zelli me të cilin i biri i Josif Bagerit, rilindasit ortodoks nga Reka e Epërme, lufton dhe jep jetën në radhët e Organizatës Revolucionare Maqedonase (IMRO)? Jo më pak të zellshëm ishin edhe grupet e të rinjve shqiptarë që vërshuan drejt xhamive në fund të viteve të ’90-ta, duke e përqafuar fenë islame me një barkod puritan që i ndihmonte të dalloheshin nga brezi i vjetër i devijuar, që urrenin ose donin përmes lentes së një interpretimi fetar të përzier me kultura materiale e jomateriale parokiale të popujve të tjerë.
Konvertimet demonstrative të kohëve të fundit të disa shqiptarëve myslimanë në katolicizëm nuk janë përjashtim. Më shumë se sa të dashuruar me fenë e re, ata duken të inatosur me fenë e vjetër. Me deklarata pompoze dhe triumfaliste ku mbivendosen konstatime dhe përfundime, ata fajësojnë fenë islame për të gjitha fatkeqësitë që u kanë rënë shqiptarëve ndër shekuj. Ajo që ata e perceptojnë si “ndarja e dhimbshme nga trungu qytetërimor e kulturor i Europës së krishterë dhe Perëndimit në tërësi” duket se i ka lënduar më shumë se gjithçka tjetër.
Çfarë mund të jetë më ironike se sa të imagjinosh që në takimin me Zotin, fjalët “unë u ktheva tek feja jote perëndimore, tek kultura jote europiane” të marrin përgjigje në gjuhën aramaike nga goja e vetë Jezu Krishtit të Nazaretit: po kërkoni shpëtimin në botën e pasosur apo po aplikoni për punë në ambasadë?
Mos është ky rebelimi i një shtatëqindvjeçari që ka jetuar shkëlqimin e kulturës perëndimore të perandorisë serbe të car Dushanit apo Perandorisë Romake të lindjes? Apo është kryengritja e drejtë e një njëqindepesëdhjetëvjeçari që pushtuesit otomanë nuk e lejuan të shkruajë e lexojë shqip me alfabetin e Sami Frashërit apo Naum Veqilharxhit, që të dy me fe ‘joeuropiane’?
Shpjegimi duhet kërkuar tek pandemia e oportunizmit që i ka dominuar përfundimisht të gjitha vlerat e kombit shqiptar, e jo tek ndonjë pranverë europianizimi. Iluzionet se feja e krishterë është një curriculum vitae i mjaftueshëm që Europa të na dojë apo se shtimi i radhëve të grigjës shpirtërore me të rebeluar të paqartë dhe oportunistë do ta fuqizojë dashurinë e Zotit për ne, janë po aq tragjike, sa edhe histeria e apologjetëve të zellshëm myslimanë që gishtin autokratik dhe fajësues e kanë gjithmonë të drejtuar nga tjetri.
Në këtë histori jo dhe aq të lavdishme të ikjes hakmarrëse nga shtrati, jo pa të drejtë topi i përgjegjësisë kalon sa te mullixhiu tek vjehrra, që për nevojat retorike të fabulës u bie barra e përmendjes si personazhe në një minidramë ku vetë narratori është personazhi kryesor.
