Se a do të formohet një asociacion i tillë në Maqedoninë e Veriut, a do të quhet ai union ose bashkësi, a do ta ketë atributin “shqiptare” apo do të ketë një përcaktor gjeografik, kjo nuk mund të parashikohet dhe, fundja, është më pak e rëndësishme. Me rëndësi është që qytetarët në ato komuna të kenë jetë dinjitoze dhe standard më të mirë jetësor.

Intervistoi: Ismail SINANI
Foto: Rromir IMAMI

Në kohën kur opinioni e priste takimin Kurti-Vuçiq në Bruksel, i dakorduar për 27 shkurt 2023, Sekretari i Përgjithshëm i partisë shqiptare Alternativa në Maqedoninë e Veriut, Zeqirija Ibrahimi, më 25 shkurt doli me një propozim që edhe në Maqedoninë e Veriut të themelohej një Asociacion i Komunave Shqiptare. Pas kësaj vijuan një sërë reagimesh, fillimisht nga Serbia, nga partitë maqedonase të RMV-së në pushtet dhe në opozitë, ndërsa këtij kori iu bashkuan edhe disa parti shqiptare në pushtet.
Kjo ishte arsyeja që revista “Shenja” të realizojë një intervistë me të, me ç’rast kemi biseduar për të gjitha gjërat që lidhen me këtë temë, ndërsa ai është përgjigjur pa doreza dhe me shpjegime të detajuara, që dëshmojnë se propozimi nuk ka ardhur nga spontaniteti, porse është i mirëmenduar.

SHENJA: Pse pikërisht në këtë kohë dolët me këtë ide? A u desh të dilni në opozitë që të merreni me çështje të këtilla?
Z. Ibrahimi: Në parim, nuk mendoj se duhet kërkuar kohë “të përshtatshme” e “të papërshtatshme” për të shprehur qëndrime politike ose, thënë me gjuhë pak më filozofike, për ta shprehur atë çfarë dëshiron qenia e lirë. Dhe, kjo nuk duhet të lidhet detyrimisht me pozicionin politik. Siç e di opinioni te ne, duke qenë në qeveri po ashtu kemi pasur ide dhe propozime, siç ka qenë propozim-amendamenti ynë kushtetues për luftë kudër korrupsionit ose edhe vetë marrëveshja jonë për inkuadrim në qeveri, ku kishim vendosur tema strategjike, politike, juridike, sociale, energjetike, arsimore etj. Natyrisht, kur je në opozitë, krijohet komoditet tjetër dhe kjo të mundëson të jesh edhe më kreativ në artikulimin politik, por propozimi për Asociacionin e Komunave Shqiptare në Maqedoninë e Veriut nuk bie ndesh as me kushtetutën e vendit, as me Ligjin e vetëqeverisjes lokale, as në kundërshtim me Marrëveshjen e Ohrit, andaj nuk e shoh arsyen e befasisë së madhe që e shkaktoi ky propozim. Ma merr mendja se buja që e krijoi postimi im për Asociacionin e Komunave Shqiptare në Maqedoninë e Veriut nuk ishte se e kisha zbuluar “ujin e ngrohtë”, por për shkak se ajo koincidoi me bisedimet mes Kosovës dhe Serbisë në Bruksel e në Ohër dhe kjo krijoi “gogolin” se “ja, përsëri. shqiptarët në Maqedoninë e Veriut po kërkojnë diçka”. Ky propozim erdhi, si të thuash, në kohën kur Kosovës i imponohet një bashkësi komunash me atribute etnike serbe, edhe pse Kosova – me shumicë absolute shqiptare – është shteti i vetëm në Ballkan i definuar si qytetar dhe multietnik. Kështu u zhvesh paradoksi se nëse një gjë e tillë mund të bëhet në Kosovën qytetare dhe multietnike, pse të mos bëhet në Maqedoninë e Veriut monoetnike maqedonase, në Serbinë monoetnike, në Malin e Zi monoetnik etj.? Ky propozim, thjesht, e lakuriqësoi paradoksin e kërkesës së Serbisë dhe mbase për këtë arsye u ngrit në këmbë edhe politika serbe, me gjithë megafonët e saj, shqiptarë e joshqiptarë, që “ta argumentojë” sa “e dëmshme” ishte kjo për vetë shqiptarët në RMV.
Në fakt, ky propozim e provokoi edhe njëherë, dhe i doli ta nxjerrë në pah, animozitetin e maqedonasve ndaj shqiptarëve. E se albanofobia ekziston në Maqedoninë e Veriut ky nuk është ndonjë lajm i ri, sepse nëse i shikoni dokumentet themelore të shtetit, mënyrën e tërthortë si asocohet gjuha shqipe, por nuk përmendet, si renditen shqiptarët si “bashkësi etnike” (maqedonasit ia kanë rezervuar vetes statusin “komb”), e deri te të a.q. studime shkencore të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Maqedonisë, që nuk hezitojnë të shkruajnë gjërat më përçmuese për shqiptarët, e ke fare të qartë se sa herë që përmendet diçka që mund të asocojë në përmirësimin e statusit të shqiptarëve në këtë shtet, kjo menjëherë vihet në kontekst të termave separatistë të “Shqipërisë së Madhe” ose shpallet “e rrezikshme”, dikush ngutet ta quajë “antiamerikane” e “antieuropiane” (edhe pse Europa njeh dhjetëra modele të organizimit të brendshëm të pushteteve) e gjepura të ngjashme. Në anën tjetër, shqiptarët gjithnjë kanë pasur mirëkuptim dhe empati për identitetin etnik maqedonas, qoftë në kontestimin grek të emrit, qoftë në kontestimin bullgar të gjuhës e të kombit, qoftë në kontestimin serb të kishës. Megjithatë, përsëri maqedonasi ordiner “fajtor kujdestar” e ka shqiptarin.
Sidoqoftë, kur kthehemi te vetë propozimi, më duhet të theksoj se edhe nëse dikush e ka lexuar këtë propozim si diçka që synon përfitime politike, kjo nuk e ndryshon propozimin e as qëllimin e propozuesit. Prandaj, më mirë është të merremi me përmbajtjen sesa me autorin.

SHENJA: Meqenëse jemi 30 për qind në këtë shtet, pse gjithmonë ne shqiptaret jemi ata që kërkojmë e nuk marrim? Pse duhet vazhdimisht të lusim për diçka që na takon si e drejtë e natyrshme?
Z. Ibrahimi: Kompleksi i inferioritetit, që na e kanë mbjellë serbët dhe maqedonasit ndër shekuj, ka bërë që ne gjithnjë ta shohim veten si lypës te dera e një Titoje, një Gligorovi, një Gruevski etj., andaj nëse një shqiptar e pohon një kërkesë për interesat e tij etnike, kjo së pari nga shqiptarët lexohet në stilin “mos me këso ide se na e hidhëroni ‘Gligorovin’; ne duhet të jemi konstruktivë, paqësorë, europianë etj.”, madje edhe kur kjo është në dëmin tonë. Prandaj edhe nëse kërkon diçka që është legjitime, në përputhje me kushtetutën dhe ligjin, të parët që reagojnë janë shqiptarët e pushtetit. Nëse shqiptarët e zonës së Velesit nuk kanë shkolla shqipe, kjo edhe përkundër 4-5 ministrave shqiptarë që i ka pasur BDI-ja, kjo nuk duhet të mbulohet me shpjegime teknike dhe me mbulim të rastit nga mediat, por thjesht mësimi duhet të bojkotohet derisa çështja të zgjidhet. Shteti e ka detyrim kushtetues dhe ligjor që secilit qytetar t’i sigurojë arsim fillor e të mesëm në gjuhën amtare. Pikërisht për shkak të këtij inferioriteti, para së gjithash të përfaqësuesve politikë shqiptarë, fëmijët shqiptarë të zonave periferike, si në Veles, në Prilep e në Manastir, duhet të mësojnë maqedonisht dhe kështu ngadalë të asimilohen.
E nëse këtë temë e vendosim në kuadër të propozimit për bashkëpunimin e komunave shqiptare, ato do të duhej që vetë, me vullnetin e tyre, dhe pa drojën e askujt të gjykojnë nëse bashkëpunimi me një komunë tjetër u ndihmon në zhvillimin e komunës së tyre. Derisa në RMV kemi një centralizim financiar më të lartin në rajon, ndërsa decentralizimi i pushtetit po ngec tashmë 20 vjet, ndërsa kjo ka bërë që shumë komuna shqiptare gati të falimentojnë, çfarë të keqe ka që disa nga ato komuna ose edhe të gjitha të organizohen sipas shembullit të Bashkësisë së Njësive të Vetëqeverisjes Lokale dhe të ngrenë edhe ndonjë lidhje tjetër komunash, që e avancon jetën e tyre? Ne e kemi shembullin e Odës Ekonomike Veri-Perëndimore, që është një odë ekonomike e kompanive shqiptare në RMV, e cila kur ka hasur në “derën e mbyllur” të Odës Ekonomike të Maqedonisë së Veriut, ka gjetur zgjidhjen duke e themeluar një “odë ekonomike shqiptare” dhe kjo nuk ka shkaktuar asnjë problem. Krijimi i një asociacioni komunash as nuk nënkupton riorganizim territorial, as nuk nënkupton ndryshim kufijsh, as ridefim të modelit shtetëror, por thjesht një bashkëpunim ndërkomunal për ta ngritur standardin e jetës, që e ka nëpërkëmbur pushteti qendror.

SHENJA: Bie ne sy se thuajse askush në Maqedoni të Veriut nuk u dha mbështetje. Çfarë është kjo: frikë, “sindrom i Stokholmit”, oportunizëm ose vërtet ideja juaj disi “nuk kapi”?
Z. Ibrahimi: Shihni, idetë nuk vlerësohen si të qëlluara ose të gabuara në bazë të mbështetjes që e gjejnë në çastin kur thuhen. Po jua kujtoj se kur doli në skenë UÇK-ja në Drenicë, më 1997, kishte plot në Prishtinë që i thoshin “është gogol i Serbisë”, por sot po ata shkojnë e mbajnë fjalime në përvjetorët e dëshmorëve të UÇK-së. Prandaj unë mendoj se ata që e kanë kundërshtuar propozimin tim, ose nuk e kanë kuptuar ose e kanë paragjykuar. Më duhet të shpjegoj se nëse vazhdon kjo gjendje me decentralizimin fiskal, kjo do të imponohet si zgjidhje. Duke pasur përballë paragjykues, unë nuk dua të jem i tillë, andaj nuk po gjykoj se cilat kanë qenë motivet e fshehta të refuzimit, por ajo që më së shumti më ka shqetësuar është se jetojmë në një shtet ku synohet të ndalohet edhe debati politik. Kështu, përkundër jehonës në mediat sociale, vetëm një TV nacionale shqiptare organizoi një debat, një TV tjetër e anuloi debatin e caktuar, ndërsa oponentët politikë refuzuan të përballen, gjithë kjo me synimin e heshtjes së temës. Në vend që të flasim hapur e me argumente për gjendjen reale, të flasim se si realizohet dhe a nevojitet një gjë e tillë, në vend se t’i pyesin kryetarët e komunave si mbijetojnë dhe a do të kishin dashur një bashkëpunim të tillë ndërkomunal, u turrën ta heshtin sikur jemi duke folur për ndonjë temë të rrezikshme për sigurinë e planetit. Kjo është gjëja më e keqe që na ndodhë dhe unë druaj se me këso standarde ne mund të jemi të gatshëm për Bashkimin Europian, që për koincidencë është pikërisht nja asociacion shtetesh. Të mos guxosh as të mendosh, as të flasësh, vetëm sepse kjo dikujt ia turbullon ujin, kjo vetëm europiane nuk është.

SHENJA: Meqë njiheni si parti që jeni e afërt me VV-në, a ka gjasa që shtytja apo edhe shtypja për këtë ide t’ju ketë ardhur nga Prishtina? Apo, ideja është e juaja? Dhe, kur jemi këtu në këtë pikë, disi edhe në Maqedoni të Veriut u krijua përshtypja se ideja është e juaja personale dhe jo edhe e partisë suaj.
Z. Ibrahimi: Është e vërtetë se ne kemi edhe relacione personale dhe zyrtare me drejtues të VV-së, por as ata kurrë nuk i kanë dhënë vetes rol paternalist, as ne asnjëherë nuk kemi pranuar rol të nxënësit. Rrjedhimisht, ideja është tipike siç është Alternativa: autentike, autoktone dhe autonome. Unë nuk mbaj llogari se kujt i pëlqen e kujt jo. E kam thënë edhe diku tjetër se nëse kjo ide i ka shërbyer qeverisë së Kosovës, kjo veç mund të më lumturojë personalisht dhe asgjë më shumë. Për një gjë jam i sigurt – pas kësaj ideje serbët janë tmerruar.
Më duhet ta sqaroj për lexuesit tuaj se propozimi im ka qenë propozim personal, si reflektim i imi intelektual e politik, por unë jam njëherazi edhe Sekretar i Përgjithshëm i Alternativës, andaj para se ta publikoj, e kam marrë edhe miratimin e kryetarit tim, Afrim Gashi. Arsyeja pse nuk doli si propozim partiak është se nuk ishte debatuar në organet partiake. Megjithatë, të mos merremi më shumë me autorin.

SHENJA: Kjo ide u gjykua edhe si antiamerikane, sepse mund ta dëmtojë planin amerikan për bisedimet Serbi-Kosovë. A nuk mendoni se duke i rregulluar vetullat, mund t’i verboni sytë? Pra, a mund ta rrezikojë ky propozim dialogun me sponsorizim amerikan që zhvillohet nën menaxhim të BE-së?
Z. Ibrahimi: Nëse gjërat duhet t’i matim në atë peshore, unë gjykoj se kjo ide nuk ka asgjë të bëjë me SHBA-në. Ata që e cilësojnë atë si proamerikane ose kundëramerikane, janë të frustruar me veprimin e tyre politik ose kanë drojë për duart e tyre të njollosura në korrupsion. SHBA-ja është atdheu i mendimit të lirë dhe është ofenduese për këtë shtet ta gjykosh me atribute që nuk janë tipike për vendet demokratike. Në të vërtetë, gjatë kësaj kohe kisha edhe pyetje se “mos kështu do të gjendem në listën e zezë amerikane?” e gjepura të këtilla, ndërkohë që ata që i thonë këto gjëra harrojnë se mjedisi ynë politik, veçanërisht ai shqiptar, nuk ndahet në proamerikan e antiamerikan, por në “të korruptuar” dhe “të pakorruptuar”. Siç e dimë, nuk gjen shqiptar me pak formim intelektual e politik që të mos e kuptojë rolin e SHBA-së në mbështetjen e kombit tonë. Ndërkaq, është për keqardhje se pikërisht ata që janë më të korruptuar, çdo fjalë të dytë e kanë “Amerika”.
Që ta shpjegoj më detajisht, ky propozim nuk ka të bëjë me SHBA-në, por me Serbinë, që imponon një “Republika Srpska” në Kosovë, ka të bëjë pastaj me Maqedoninë e Veriut që hesht dhe ka të bëjë me shqiptarët në Maqedoninë e Veriut, që nuk i shfrytëzojnë mundësitë për zhvillimin e komunave të tyre.

SHENJA: Propozimin tuaj e keni lidhur edhe me “heshtjen” e Qeverisë së Maqedonisë së Veriut ndaj kërkesës për Asociacion në Kosovë, por edhe me problemet e shqiptarëve këtu me partitë maqedonase. Cilat janë, sipas jush, pikat e ndërlidhjes?
Z. Ibrahimi: Më është dukur tejet simptomatike që qeveria e Maqedonisë së Veriut të mos ketë asnjë prononcim në lidhje me Asociacionin e Komunave Serbe në Kosovë, ndërkohë që vendi ku më së shumti mund të ndjehet efekti domino i atij asociacioni është pikërisht Maqedonia e Veriut. Ka mjaftuar të thotë se druan nga ky efekt edhe në rajon, por ama të heshtë dhe të bëjë të shurdhëtin, kjo është joserioze. Dhe, kur pastaj unë dola me propozimin tim, kryeministri e zëvendësi i tij u turrën të më sulmojnë, sikur unë po ua ndërmendja shqiptarëve një mundësi të tillë, ndërkohë që nuk u morën me faktin real se çfarë mund të jenë pasojat për Maqedoninë e Veriut nëse lejohet një Republika Srpska në Kosovë. Në vend se të merreshin me lakuriqësinë e mbretit, ata u morën me atë që e zbuloi këtë lakuriqësi. Fundja, kjo është punë e tyre, por shumë herë është provuar se heshtja e politikanëve në fund mund të jetë e zhurmë e qytetarëve.
E sa u takon partive maqedonase, ky propozim ishte fillimisht mesazh për LSDM-në, se nuk mund të vazhdojë edhe më të sillet me partitë siç u soll me Alternativën (“kur më duhesh në pushtet, të lus; kur nuk më duhesh, të përzë”). Nëse ajo mendon se kështu mund të krijojë partneritet me partitë shqiptare, shumë shpejt mund t’i ndodhë ndonjë bojkot i shqiptarëve për të bashkëpunuar me të dhe pastaj mund ta kruajë kokën. Ndërkaq, mesazhi për VMRO-në, e cila sapo kishte kërkuar qeveri pa shqiptarët, ishte se “nëse doni qeveri pa shqiptarët, do të gjeni asociacion komunash pa maqedonasit”. Reciprociteti është tipar i demokracisë perëndimore dhe askush nuk duhet as të druajë, as të frikësohet, as të hezitojë. Sepse, kauzalitetin nuk e kam shpikur unë.

SHENJA: Në paraqitjet tuaja keni folur edhe për problemet që i kanë komunat shqiptare në Maqedoninë e Veriut në kuptimin e decentralizimit fiskal. Pse e lidhët temën e Asociacionit me problemet lokale në RMV?
Z. Ibrahimi: Në të vërtetë, ata që duan ta lexojnë saktë propozimin tim, duhet të ndalen pikërisht aty. Ne në Maqedoninë e Veriut kemi komuna shqiptare gati të falimentuara dhe pa asnjë mundësi zhvillimore. Shtoja kësaj që shteti nuk ka interes ta shtyjë decentralizimin fiskal dhe mozaiku bëhet i plotë.
Maqedonia e Veriut është vendi më i centralizuar në Europë me vetëm 4.8% të PBV-së të të ardhurave lokale. Sa për krahasim, në Danimarkë kjo është 36.4%, në Poloni – 13.1%, në Suedi – 25.3% e kështu me radhë. Edhe kur flasim për raportin e të ardhurave lokale dhe të ardhurave të përgjithshme publike, në Maqedoni të Veriut kemi përsëri centralizim të tmerrshëm. Le që jemi larg Danimarkës me 63%, me Poloninë 31%, me Suedinë 47%, por edhe në rajonin tonë Maqedonia e Veriut është fundit. Kështu, të ardhurat e përgjithshme të komunave në Republikën e Maqedonisë së Veriut janë 4.8% e BPV-së, që është më pak se në Serbi me 6,3%, në Kosovë me 6,8%, në Mal të Zi me 6,0%, në Rumani me 8,6%, në Bullgari me 6,6%, si dhe shumë nën mesataren e BE-së prej 10,7%. Ndërkaq, në fushën e investimeve kapitale në nivel të rajoneve, shifrat janë alarmante: derisa në rajonin e Juglindor për kokë banori ndahen 1.693 denarë dhe në rajonin e Vardarit ndahen 1,947 denarë (të dyja rajone këto me shumicë maqedonase), në rajonin me shumicë shqiptare të Pollogut ndahen 1.032 den për kokë banori, ndërsa kur këtë e kthejmë në diskriminimin midis komunave shqiptare, një qytetari që jeton në komunën e Qendrës (në Shkup) i bie t’i ndahen 5.309 denarë, ndërsa një qytetari të komunës shqiptare të Haraçinës i bie t’i ndahen 85 den., që është për 60 herë më pak. Vetëm këto shifra kur i lexoni, merret vesh se komunat shqiptare sot vuajnë edhe për një ekip zjarrfikës, për një shtëpi shëndeti, secila prej tyre e ka problem menaxhimin me qentë endacakë e menaxhimin e mbeturinave, andaj gjithandej vlojnë deponitë e egra, nuk kanë mundësi për të ndërtuar e për të mbajtur objekte të kulturës etj. Duke qenë në këtë gjendje, një bashkëpunim me disa komunave shqiptare, që nuk është e thënë të jenë fqinje në kuptim fizik, mund të ndihmojë që ato të realizojnë projekte të përbashkëta, diçka që ka njëra t’ia ofrojë tjetrës dhe kështu të kenë marrëdhënie të ndërsjella e për interesa të ndërsjella. Në të kundërtën, ma merr mendja se shumë shpejt disa nga komunat shqiptare në RMV do të falimentojnë, ndërsa kjo do të shprehet shumë keq në standardin e jetës së qytetarëve që jetojnë në ato komuna. Po e përmend edhe një të dhënë, për të mos e zgjatur më shumë: nuk ka asnjë komunë shqiptare rurale në RMV që nuk ka problem me ujin e pijshëm. Dhe, imagjinojeni çfarë jete ka një familje nëse në shekullin 21 ka problem me furnizimin me ujë.
E se a do të formohet një asociacion i tillë në Maqedoninë e Veriut, a do të quhet ai union ose bashkësi, a do ta ketë atributin “shqiptare” apo do të ketë një përcaktor gjeografik, kjo nuk mund të parashikohet dhe, fundja, është më pak e rëndësishme. Me rëndësi është që qytetarët në ato komuna të kenë jetë dinjitoze dhe standard më të mirë jetësor.

SHENJA: Cili mendoni se do të jetë epilogu i propozimit tuaj për Asociacionin e Komunave Shqiptare në RMV?
Z. Ibrahimi: Nuk mund ta paragjykoj epilogun, por një gjë e di. Bashkëpunimi është vlerë europiane dhe, rrjedhimisht, edhe njësitë e vetëqeverisjes lokale, pra komunat, do të duhet t’i shfrytëzojnë mundësitë ligjore për të bashkëpunuar. Se a kanë interes ta bëjnë, a e bëjnë dhe, nëse e bëjnë, kur e bëjnë, kjo nuk është punë e imja. Unë veç uroj të kemi komuna të suksesshme. Me ose pa Asociacion.