“Nji prej shenjave të Tij është krijimi i qiejve dhe i Tokës, por edhe larmia e gjuhëve dhe e ngjyrave tuaja. Këtu ka dëshmi për të diturit.” (Kurani, 30:22)
“Një komb mund të shquhet edhe për nga aftësia që dëfton në “tretjen” e formave kulturore të një tjetër bashkësie, gjë që nuk e pengon aspak që të zhvillojë fuqitë e veta të pavarura krijuese dhe strategjike.” (Maurice Olender, “Gjuhët e Parajsës”, përkth.: Ledi Shamku-Shkreli)
Shkruan: Edison ÇERAJ, Tiranë
Aq sa tregon nji gjuhë për njerëzit që e flasin atë, po aq tregojnë edhe njerëzit për atë gjuhë.
Sa ma vitale të jenë shkëmbimet që ka nji vend me të tjerët, aq ma e pasur do të jetë edhe gjuha e atij vendi. Anglishtja është nji rast tipik.
Gjatë komunizmit shqipja ishte “e pastër”, por sterile, drejt fosilizimit, pikërisht ngaqë shqiptarët, folësit e saj, ishin të izoluar, nga ma të izoluarit në planet. Ndërsa mbas ’90-tës, kur folësit e saj iu rikthyen marrëdhanieve natyrore me Europën e me botën, edhe shqipja iu rikthye natyrshëm pasurimit pas nji periudhe gati gjysmëshekullore privimi.
Ashtu sikurse çdo përpjekje për pasuri që shoqërohet me probleme të caktuara, edhe pasurimi i nji gjuhe ka problemet e veta, por kjo nuk don me thanë me heqë dorë prej tij e me u mbyllë në vetvete, meqë u dashka me sakrifiku diçka gjatë rrugës.
Kjo është si me ia ndalu vetes larjen në det, meqë herë mbas here qëllon që mbyten njerëz.
Asnji gjuhë nuk është e vetëmjaftueshme, sepse asnji njeri nuk është i tillë.
Marrëdhania e gjuhëve me njëra-tjetrën është nji dinamikë natyrore dhe, si e tillë, e pashmagshme, sepse e tillë është marrëdhania midis vetë njerëzve. Ne jemi pasqyra e pashmangshme e njëri-tjetrin. Ashtu siç pasurohemi ne njerëzit teksa krijojmë lidhje e ndërveprime mes veti, po ashtu pasurohen edhe gjuhët që flasim e shkruajmë, gja që shquhet dhe matet ma shumë prej brezave që vijnë, sepse ndërndikimet duan kohën e vet për me u rilevu.
Marrëdhania e gjuhëve me njëra-tjetrën është njohje. Goethe thotë se “ai që nuk njeh gjuhë të huaja, nuk e njeh aspak veten”, kjo sepse botëkuptimet dhe idetë i marrim dhe i shqyrtojmë nëpërmjet gjuhës.
Për ta thanë me nji metaforë, nji rrëke në natyrë është e bukur ashtu siç është, në gjendje “të egër”, dhe nuk ka nevojë me u ba ma e bukur! Ajo ka nevojë vetëm me e mbrojtë prej mbeturinave.
Huazimet që ndodhin mes gjuhëve, për aq sa nuk ka “ndërhyrje nga lart”, janë nji danamikë natyrore (në gjendje “të egër”), dhe si të tilla pasuri, sepse i përgjigjen ndryshimeve që pëson individi dhe shoqëria, ndaj dhe është absurde t’i kundërvihesh kësaj dinamike në emër të pastërtisë apo purizmit. Kështu që, huazimet nuk e cenojnë pastërtinë e nji gjuhe, përkundrazi: e çmojnë atë, sepse e vënë në dukje. Ajo që është e sigurt është se evoluimi i natyrshëm ia shton jetën nji gjuhe dhe e mbron prej varfërimit; ndërsa kufizimi apo mbyllja e këtij procesi normal me qëllim ruajtjen nga huazimet, është e sigurt që shpie drejt nji gjendje sterile.
Kjo na kujton nji pyetje që shtron Sollzhenjicini: “A mundet me mbetë qenie njerëzore dikush që është vazhdimisht i kujdesshëm?” Prandaj, a mundet me mbetë gjuhë e gjallë dhe vitale ajo gjuhë e cila ruhet me nji fanatizëm që çon drejt izolimit, si të ishte nji relikte muzeu, e shkëputur nga jeta?!
Përsëri Sollzhenjicini: “Irkutsku? Ky është vendi ku dritaret i mbyllin disa herë me mur.” (Arkipelagu Gulag, f. 608, v. 1, përkth.: Nikolla Sudar) Kjo i ndodh nji gjuhe nga meraku i tepërt për pastërtinë e saj, merak i cili shndërrohet shpejt në ndrydhje. Nga dritarja hyn pluhuri, hyjnë edhe mikrobe apo viruse, por mbi të gjitha hyn ajri. Mbyllja e saj për mos me leju hyrjen e papastërtive është vetvrasje.
Dritaret dhe urat janë vazhdim i jetës.
Nëse marrim parasysh protogjuhën, gjuhën adamike, gja që është çështje besimi, jo vetëm e ngushtësisht logjike e shkencore, atëherë të gjitha gjuhët e gjalla e të vdekura janë “dialekte” të asaj gjuhe. Në njifarë mënyre, çdo gjuhë ka diçka prej gjuhës adamike.
